COVID-19

Neder-Betuwe is net als de rest van de wereld ook in 2021 stevig geraakt door de uitbraak van COVID-19 en de maatregelen die getroffen zijn om de gevolgen van de pandemie in te dammen. De maatschappelijke gevolgen zijn ingrijpend geweest. Ook in onze gemeente zijn inwoners ziek geworden en zijn inwoners overleden na een coronabesmetting. Daarnaast hebben de maatregelen van het Rijk ervoor gezorgd dat veel niet kon doorgaan wat voorheen gewoon was.

In deze Jaarstukken is op veel plekken het effect van de coronapandemie terug te vinden. In deze bijlage vatten wij deze effecten overzichtelijk samen.

Getroffen maatregelen

Het integraal opererende ambtelijke crisisteam dat in maart 2020 was ingesteld, was ook in 2021  nog operationeel. Het bestond uit de algemeen directeur en vertegenwoordigers van het management, P&O, de Gemeentewinkel, ICT, documentaire informatievoorziening, juridische zaken, veiligheid, volksgezondheid, economische zaken, zorg, onderwijs en communicatie. De samenstelling was zodanig dat het snel en daadkrachtig kan handelen, met een duidelijke onderlinge rol- en taakverdeling.

Een deel van het crisisteam was ook actief in de regionale crisisorganisatie. Niet alleen droeg Neder-Betuwe daarmee in 2021 bij aan de regionale coördinatie van de crisisbeheersing, het zorgde ook voor een snelle informatievoorziening vanuit de regio.

Het crisisteam coördineerde in 2021 de uitvoering van maatregelen vanuit het Rijk en de veiligheidsregio, zoals de handhaving van de tijdelijke wet- en regelgeving en de uitvoering van de extra subsidie- of inkomensondersteuningsregelingen. Landelijke, regionale en lokale ontwikkelingen werden doorvertaald in collegebesluiten over lokaal beleid en maatregelen. Het crisisteam coördineerde het beantwoorden van vragen van inwoners, organisaties en bedrijven.

Regionale crisisorganisatie

De regionale crisisorganisatie is op 1 juli 2021 afgeschaald van GRIP 4 naar GRIP 0. Dit betekent dat de normale bestuurlijke verhoudingen weer konden terugkeren. Wel bleef een deel van de crisisorganisatie in een soort waakstand. Een deel van de processen liep door na afschaling en werd geborgd in de bestaande organisaties: regionale afstemming op bestuurlijk niveau (burgemeesters) en ambtelijk niveau (ambtenaren rampenbestrijding & crisisbeheersing). Daarnaast monitorde de regionale crisisorganisatie (Bevolkingszorg) wekelijks de actuele situatie bij de gemeenten omtrent corona. Hierbij kan onder andere gedacht worden aan onrust door besmettingen (clusterbesmettingen), handhavingsdilemma's en evenementen.

Inrichting van gemeentehuis en vergaderen op afstand

Gedurende het gehele jaar was het gemeentehuis zo ingericht dat de veiligheid van bezoekers en medewerkers optimaal was. Dat gebeurde onder andere door looproutes te gebruiken, aangepaste openingstijden te hanteren, maximum aantallen aanwezigen per ruimte af te spreken en – op enkele versoepelingsweken na – een strikt thuiswerkbeleid te hanteren voor medewerkers die vanwege hun functie niet per se op het gemeentehuis moesten zijn.

Veel werkzaamheden konden op afstand digitaal plaatsvinden, doordat medewerkers thuiswerklicenties hadden, laptops en bureaustoelen konden lenen en het videovergaderen inmiddels ingeburgerd was. In de vergaderzalen zijn schermen en camera’s geplaatst, waardoor hybride vergaderen – een deel van de aanwezigen in het gemeentehuis en een deel thuis – mogelijk werd.  

Borging van kritieke processen

In 2020 was onder verantwoordelijkheid van het crisisteam en het management een continuïteitsplan opgesteld. Dat plan regelt de borging van kritieke processen: processen die onder alle omstandigheden door moeten gaan, bijvoorbeeld omdat dat wettelijk bepaald is of omdat dat belangrijk is voor de veiligheid en de gezondheid van inwoners. Het continuïteitsplan geeft aan hoe die dienstverlening geborgd kan worden wanneer bijvoorbeeld veel medewerkers of klanten ziek zijn, veel inzet nodig is voor de regionale crisisbestrijding, het niet mogelijk is naar het gemeentehuis te komen of de digitale verbinding wegvalt.

Net als in 2020 is het ook in 2021 gelukkig niet nodig geweest het plan in werking te laten treden. Het is het gehele jaar mogelijk gebleken om naast de kritieke processen ook minder-noodzakelijke dienstverlening in de lucht te houden.

Impact op het beleid en de manier van werken

In deze Jaarstukken heeft u kunnen lezen dat er op verschillende beleidsterreinen in 2021 vertraging is ontstaan in het opstellen en/of uitvoeren van beleid. Dat kwam bijvoorbeeld doordat de daarvoor benodigde bijeenkomsten niet konden doorgaan, doordat vanwege corona op landelijk niveau wetswijzigingen werden uitgesteld of doordat de beschikbare capaciteit hard nodig was voor de bestrijding van de crisis en/of het verzachten van de gevolgen (zie ook verderop bij ‘Effecten op de gemeentelijke organisatie’).

Zo is er vertraging geweest bij de realisatie van klompenpaden in Dodewaard en Ochten, heeft Avri minder uren kunnen inzetten voor het integraal beheer van de openbare ruimte, zijn taalactiviteiten voor inburgeraars vertraagd geraakt, konden informatiebijeenkomsten om nieuwe pleegouders te werven niet doorgaan, evenals activiteiten ter bestrijding van eenzaamheid en buurtsportactiviteiten. Ook is in het jaarverslag terug te vinden dat bedrijven minder milieuaanvragen hebben ingediend (en er dus ook minder milieucontroles zijn uitgevoerd) en dat er juist meer omgevingsvergunningen zijn aangevraagd voor bouwactiviteiten.

De coronapandemie zorgde in 2021 ook voor nieuwe werkzaamheden. Zo was er extra overleg met het onderwijsveld over de besteding van de middelen van het Nationaal Programma Onderwijs – bedoeld om mogelijke onderwijsvertragingen in te halen die kinderen opliepen vanwege lockdowns. Daarnaast zijn er regelingen opgezet om tegemoetkomingen te verstrekken aan organisaties die extra kosten maakten vanwege corona, bijvoorbeeld voor de controle van coronatoegangbewijzen.

Ook voor onze verbonden partijen verliep het jaar anders dan gebruikelijk. Dit geldt sterk voor bijvoorbeeld de Veiligheidsregio Gelderland-Zuid en de GGD Gelderland Zuid. Hun jaarstukken – die bij het opstellen van onze jaarstukken nog niet beschikbaar waren – geven meer gedetailleerd inzicht in het verloop van het jaar en de (financiële) gevolgen daarvan.

Impact op de gemeentefinanciën

De coronapandemie heeft ook een financieel effect op de gemeente. In deze jaarstukken zijn op de verschillende programma's de financiële gevolgen van corona opgenomen, verwerkt en toegelicht. Om uw raad overzicht te bieden, zetten we hieronder de extra uitgaven over 2021 op een rij, gevolgd door de extra inkomsten vanwege corona. We sluiten af met een kort overzicht van de risico’s.

Een overzicht van de financiële gevolgen op taakveldniveau zou uw raad weinig inzicht bieden in de aard ervan. Daarom clusteren we de uitgaven naar onderwerp.

Extra uitgaven

Op verschillende terreinen heeft de gemeente uitgaven gedaan die zonder het coronavirus niet aan de orde zouden zijn geweest.

Waar in 2020 de coronapandemie nog zorgde voor extra kosten voor schoonmaak, was er in 2021 vanwege de lockdowns en het thuiswerken sprake van minderkosten. In totaal is € 17.212 minder uitgegeven aan schoonmaak dan geraamd.

Extra inkomsten

Het Rijk is ook in 2021 op verschillende manieren tegemoetgekomen aan de extra uitgaven en minder-inkomsten.

Het is niet zonder meer mogelijk om de extra inkomsten en uitgaven vanwege corona van elkaar af te trekken. Voor een deel van de extra uitgaven is, zoals u op de programma's kunt zien, dekking gevonden binnen het betreffende taakveld. Daarnaast geldt voor een aantal extra inkomsten dat niet-bestede middelen teruggevorderd worden. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de TOZO en de middelen voor coronatoegangsbewijzen. Meer hierover is opgenomen in de SISA-bijlage.

Besteding van het budget Coronagerelateerde kosten

Bij de vaststelling van de Jaarstukken 2020 heeft u besloten het overschot van coronacompensaties van dat jaar te bestemmen voor coronagerelateerde uitgaven in 2021. Dat budget is als volgt besteed.

Risico’s

In paragraaf 2 wordt uitgebreid ingegaan op de gemeentelijke risico's in het algemeen en de risico's rondom corona in het bijzonder. De omvang van het coronarisico zijn nog steeds moeilijk te becijferen. Tot nu toe zijn wij voor extra maatregelen en kosten op het gebied van de Covid-19 pandemie door het Rijk en mede-overheden in ruime mate gecompenseerd. Voor de lange termijn zijn de gevolgen voor de maatschappij en de economie echter nog niet helder.

Impact op de rechtmatigheid van subsidies

Vanwege de coronamaatregelen moesten subsidieontvangers in de praktijk soms anders handelen, dan waarvan werd uitgegaan bij de subsidieaanvraag en (voorlopige) subsidietoekenning. Het college heeft in 2021 een besluit genomen waarmee wordt geborgd dat bij de beoordeling van de aanvragen tot vaststelling van de verleende subsidies rechtmatig wordt gehandeld. Dat besluit houdt in dat de coronacrisis in 2021 is aangemerkt als bijzonder geval in de zin van artikel 14 van de Algemene subsidieverordening 2019 (de zogenaamde hardheidsclausule). Wanneer een
subsidieontvanger niet (volledig) de activiteiten heeft kunnen uitvoeren en/of de voorwaarden en/of verplichtingen niet heeft kunnen nakomen, kan deze clausule worden toegepast.

Impact op de gemeentelijke organisatie

Ook in 2021 heeft de coronapandemie een grote impact gehad op de ambtelijke organisatie. Enerzijds heeft het thuiswerken geleid tot een hoge inzet van medewerkers en een laag ziekteverzuim. In die zin is te concluderen dat de inzet niet heeft geleden onder de coronapandemie.

Anderzijds leidde de pandemie tot een fors aantal niet-voorziene taken. De uitvoering van de nieuwe (inkomens)regelingen hebben veel capaciteit gevraagd, net als de inzet in en voor de veiligheidsregio, de extra communicatie over de maatregelen, de handhaving daarvan en de verantwoording van de extra geldstromen. In combinatie met het werken op afstand van elkaar en andere niet-voorziene werkzaamheden (voor de opvang van vluchtelingen), hebben we daarom de nodige prioriteiten moeten stellen in het takenpakket.

We zijn blij dat het gelukt is de gemeentelijke dienstverlening draaiend te houden onder deze lastige omstandigheden. De maatregelen binnen het gemeentehuis en de zorgen over mogelijke besmettingen hebben het werk voor de medewerkers op het gemeentehuis niet gemakkelijk gemaakt. Ook de medewerkers die maandenlang vanuit huis werkten, zijn de nodige uitdagingen tegengekomen. We waarderen ook de inzet van het management, omdat aansturing, begeleiding en verbinding onder deze omstandigheden geen sinecure waren.

Vooruitkijkend

We schrijven deze jaarstukken in een tijd waarin er geen sprake meer is van beperkende maatregelen. Maar de coronapandemie is wereldwijd nog niet ten einde en het is ook nog niet duidelijk of er later dit jaar alsnog maatregelen genomen moeten worden. We gaan ervan uit dat e uitdagingen en vraagstukken uit deze bijlage nog niet definitief verleden tijd zijn. Voor de langere termijn houden we rekening met risico’s als een oplopende oninbaarheid van belastingen, debiteuren en huuropbrengsten en een toenemend beroep op openeinderegelingen. Wij blijven de ontwikkelingen nauwgezet bijhouden en houden uw raad uiteraard ook tussentijds op de hoogte wanneer zich belangrijke ontwikkelingen voordoen.